Sự sụp đổ của Liên Xô và Đông Âu

.

Sự sụp đổ của chủ nghĩa xã hội ở Liên Xô và các nước Đông Âu hay được phương Tây gọi Cuộc cách mạng năm 1989 (cũng được gọi là Mùa thu của Cộng sản, Sự sụp đổ của Cộng sản, Các cuộc cách mạng ở Đông Âu và Mùa thu của Quốc gia ^[1]) là sự sụp đổ của các nhà nước cộng sản theo kiểu Liên Xô ở Đông Âu.

Những sự kiện này bắt đầu từ Ba Lan vào năm 1989, ^[2][3] và tiếp tục ở Hungary , Đông Đức, Bungary, Tiệp Khắc và Romania. Một tính năng phổ biến cho hầu hết các sự phát triển này là việc sử dụng rộng rãi các chiến dịch của lực lượng đối lập chống lại chế độ độc đảng và góp phần gây áp lực với sự thay đổi ^[4]. Romania là nước Đông Âu duy nhất lật đổ chế độ Cộng sản của mình bằng bạo lực ^[5]. Sự kiện Thiên An Môn đã không thành công trong việc kích thích sự thay đổi chính trị lớn ở Trung Quốc. Tuy nhiên, hình ảnh mạnh mẽ của các sự thách thức dũng cảm trong những cuộc biểu tình đó đã giúp gây ra các sự kiện ở những phần khác của thế giới. Trong số các cuộc cách mạng chống Cộng nổi tiếng nhất là sự sụp đổ của Bức tường Berlin, đã phục vụ như là cửa ngõ tượng trưng để thống nhất nước Đức vào năm 1990.

Việc Liên Xô bị giải thể vào cuối năm 1991 dẫn đến kết quả là Nga và 14 quốc gia tuyên bố độc lập của khỏi Liên Xô: Armenia, Azerbaijan, Belarus, Estonia, Georgia, Kazakhstan, Kyrgyzstan, Latvia, Lithuania, Moldova, Tajikistan, Turkmenistan, Ukraine và Uzbekistan. Cộng sản đã bị bỏ rơi tại Albania và Nam Tư từ năm 1990 đến 1992, chia thành năm nước kế tục: Slovenia, Croatia, Cộng hòa Macedonia, Bosnia và Herzegovina, và Cộng hòa Liên bang Nam Tư (gồm Serbia, Montenegro và Kosovo). Tác động này cũng được cảm thấy ở hàng chục quốc gia xã hội chủ nghĩa khác. Chế độ Cộng sản đã bị bỏ rơi ở các nước như Campuchia, Ethiopia, Mông Cổ và Nam Yemen. Sự sụp đổ của cộng sản đã dẫn đến tuyên bố kết thúc của Chiến tranh Lạnh.

Sự nổi lên của chế độ cộng sản

Xem thêm thông tin: Liên Xô, Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa, và Danh sách các nước xã hội chủ nghĩa

Ý tưởng của Chủ nghĩa xã hội đã đạt được giữa các tầng lớp công nhân của thế giới từ thế kỷ 19, lên đến đỉnh điểm trong thế kỷ 20 khi một số quốc gia hình thành Đảng Cộng sản của riêng họ. Thông thường, chủ nghĩa xã hội không được ưa chuộng bởi tầng lớp cầm quyền cuối thế kỷ 19/đầu thế kỉ 20; do vậy, ý thức hệ cộng sản bị đàn áp và điều này đã được thực hành ngay cả ở các nước thực hiện chế độ đa đảng.

Cuộc cách mạng Bolshevik năm 1917 đã chứng kiến sự lật đổ một nhà nước dân tộc Nga trước đó cùng với chế độ quân chủ của nó. Những người Bolshevik bao gồm các dân tộc của Nga đã lập ra Liên Xô trong suốt giai đoạn sau đó.

Trong thời gian giữa hai cuộc chiến tranh thế giới, Cộng sản đã trỗi dậy tại nhiều nơi trên thế giới (ví dụ như ở Vương quốc Nam Tư thì nó đã phát triển phổ biến tại các đô thị trong suốt những năm 1920). Điều này dẫn đến một loạt các cuộc thanh trừng ở nhiều nước để dập tắt phong trào.

Khi cộng sản đã vào một giai đoạn phát triển phổ biến trên khắp Đông Âu, hình ảnh của họ cũng đã bắt đầu mờ nhạt đi. Khi các nhà hoạt động xã hội tăng cường các chiến dịch của họ để chống lại chế độ áp bức của họ, họ đã dùng đến bạo lực (bao gồm cả vụ đánh bom và giết người) để đạt được mục tiêu của họ: điều này dẫn phần lớn dân chúng trước đây ủng hộ Cộng sản đã mất sự quan tâm đến ý thức hệ này. Một sự hiện diện của Cộng sản vẫn được duy trì nhưng mất đi vai trò trước kia của nó.

Theo sách giáo khoa Lịch sử lớp 9 và lớp 12, nguyên nhân của sự sụp đổ các nước xã hội chủ nghĩa trên thế giới là do bản thân các nước.

Trái với dự đoán của chủ nghĩa Marx, các nước công nghiệp tư bản (Tây Âu, bắc Mỹ, đông Á..) dưới sự đấu tranh của tầng lớp người lao động, xã hội tư bản hình thành các hệ thống bảo hiểm xã hội tiên tiến để chống lại sự phân cấp, và giúp đỡ người nghèo phát triển dần thành một xã hội dân chủ.

CNXH thực tế cho thấy thiếu sự dân chủ thực sự, bám vào một đường lối, tư tưởng đã vạch trước, nên thiếu nhậy bén, chậm chạp với sự phát triển chung của toàn cầu.

Các nước XHCN, mặc dù cũng đã luôn tìm cách hiện đại hóa đất nước, nhưng vẫn không theo kịp các nước tư bản. Với phương pháp "bao cấp" trong nhiều lĩnh vực (giao thông, y tế,lương thực, nhà ở...) để chứng minh sự ưu việt hơn nhà nước tư bản, dẫn tới thụt lùi về kinh tế, từ đó dẫn tới khủng hoảng kinh tế.

Nhiều nước XHCN thể chế chính trị không phải đại diện cho toàn dân, rõ ràng nhất là ở các nước không tự lập ra qua kháng chiến, mà do nước khác áp đặt (như các nước đông Âu) và trợ cấp.

Ở tất cả các nước XHCN, nền kinh tế không phát tiển theo thị trường, mà được chỉ đạo, nên thiếu thực tế về cung và cầu trong xã hội, không đầu tư đúng chỗ, chậm chạp trong áp dụng kỹ thuật mới. Ngoài ra trong thời kỳ chiến tranh lạnh các nước này đều bị gánh nặng nợ nước ngoài vì cần tiền cho việc chi phí quân sự lớn, ganh đua với Tây Âu.

Đảng Cộng sản Liên Xô sụp đổ vì xa rời quần chúng. ^[6] Cuối đời Brezhnev, lãnh đạo Đảng CS Liên Xô càng ngày càng xa rời sự thay đổi, phát triển của thời đại, xa rời yêu cầu của quần chúng nhân dân. Trong tư tưởng và hành động, họ tỏ ra bảo thủ, cứng nhắc, duy trì hiện trạng theo kiểu tốt đẹp phô ra, xấu xa đậy lại.

Dưới thời Khrushchev và Brezhnev, về hình thức vẫn nhấn mạnh lãnh đạo tập thể, song thật ra chỉ là thay đổi từ một người quyết định thành một vài người quyết định mà thôi. Trên thực tế, không có sự thực hiện nghiêm túc nguyên tắc tập trung dân chủ.

Một số nước như Trung quốc, Việt Nam hiện nay đi theo chế độ XHCN mang bản sắc riêng. Trung Quốc tiến hành CNXH mang màu sắc Trung Quốc. Cả Trung Quốc và Việt Nam đều tiến hành đổi mới, loại bỏ cơ chế nhà nước quản lý tập trung, áp dụng mô hình kinh tế thị trường TBCN. Đặng Tiểu Bình có nói: "Mèo đen hay mèo trắng không quan trọng miễn là nó bắt được chuột". Cu Ba cũng bắt đầu tiến hành đổi mới.

Sách báo các nước Phương Tây và ngay cả trong bản thân các nước trước là XHCN có cách giải thích riêng so với cách giải thích tại Việt Nam.

Có cả một hệ thống nghiên cứu về nguyên nhân của sự sụp đổ Chế độ XHCN tại Liên Xô và các nước Đông Âu, với nhiều nghiên cứu từ các khía cạnh khác nhau. ^{[cần dẫn nguồn]}

Có nhiều dự đoán rằng Liên bang Xô viết cuối cùng sẽ bị tan rã trước khi quá trình giải thể bắt đầu với sự sụp đổ của Bức tường Berlin vào tháng Mười năm 1989.

Các tác giả dự đoán sự sụp đổ của Liên bang Xô viết bao gồm Andrei Amalrik trong cuốn Liên bang Xô viết sẽ tồn tại đến 1984? (1970), học giả người Pháp Emmanuel Todd trong La chute finale: Essais sur la décomposition de la sphère Soviétique (The Fall Final: Bài luận về sự tan rã của Liên Xô) (1976), nhà kinh tế Ravi Batra trong cuốn sách của ông là Sự sụp đổ của Nghĩa tư bản và cộng sản năm 1978 và sử gia người Pháp Hélène Carrère d'Encausse. ^[7] Ngoài ra, Walter Laqueur lưu ý rằng "bài báo khác nhau xuất hiện trong các tạp chí chuyên ngành về các vấn đề của cộng sản và nghiên cứu về sự phân rã và sự sụp đổ có thể có của chế độ Xô viết."^[8]

Tại Hoa Kỳ, chủ yếu là giữa những người bảo thủ, ^{[9] [10]} các chính trị gia nhất ghi có dự đoán sự sụp đổ của Liên bang Xô viết là Tổng thống Ronald Reagan.

Các dự đoán được thực hiện trước 1980 về sự sụp đổ của Liên Xô đều coi sự sụp đổ là điều xảy ra trong tương lai hơn là một xác suất. Tuy nhiên, đối với một số ý tưởng (như Amalrik và Todd) được nghiên cứu thấu đáo hơn là suy nghĩ thoáng qua.^[11] Trong trường hợp của Ludwig von Mises, ông gọi là sự sụp đổ của Liên Xô là một sự chắc chắn tuyệt đối, tuy nhiên ông không đưa ra bất kỳ khoảng thời gian hợp lý để kiểm tra dự đoán của mình.

Những năm 1980 hầu như tất cả các nền kinh tế các nước Đông Âu và Liên Xô đều có vấn đề.

Các cuộc cách mạng năm 1989 (còn được gọi là Sự sụp đổ của chủ nghĩa cộng sản, sự sụp đổ của cộng sản, (Fall of Communism, the Collapse of Communism), các cuộc cách mạng của Đông Âu ) là những cuộc cách mạng lật đổ các nhà nước thân cộng sản Liên Xô của các nước Đông Âu.

Những sự kiện bắt đầu tại Ba Lan, ^[12][3] và tiếp tục ở Hungary, Đông Đức, Bulgaria, Tiệp Khắc và Romania. Romania là nước duy nhất thuộc Đông Âu lật đổ chế độ cộng sản bằng bạo lực ^[13] Các cuộc biểu tình Thiên An Môn năm 1989 không thành công để kích thích những thay đổi chính trị lớn ở Trung Quốc. Tuy nhiên, hình ảnh mạnh mẽ của người biểu tình dũng cảm trong cuộc biểu tình đó đã giúp để thúc đẩy các sự kiện tương tự ở các khu vực khác của thế giới.

Albania và Nam Tư từ bỏ chủ nghĩa cộng sản từ năm 1990 đến 1992, chia thành năm nước năm 1992: Slovenia, Croatia, Cộng hòa Macedonia, Bosnia và Herzegovina, và Cộng hòa Liên bang Nam Tư (gồm Serbia và Montenegro). Liên Xô bị giải thể vào cuối năm 1991, kết quả là Nga và 14 quốc gia mới tuyên bố độc lập từ Liên bang Xô Viết: Armenia, Azerbaijan, Belarus, Estonia, Georgia, Kazakhstan, Kyrgyzstan, Latvia, Lithuania, Moldova, Tajikistan, Turkmenistan , Ukraine và Uzbekistan. Tác động của sự sụp đổ này được cảm thấy ở hàng chục quốc gia xã hội chủ nghĩa. Chủ nghĩa Cộng sản đã bị bỏ rơi ở các nước như Campuchia, Ethiopia, và Mông Cổ và Nam Yemen. Sự sụp đổ của cộng sản đã dẫn tới tuyên bố kết thúc chiến tranh lạnh.

Việc áp dụng các hình thức khác nhau của nền kinh tế thị trường thường dẫn đầu trong việc giảm mức sống ở Hoa hậu Cộng sản, cùng với tác dụng phụ bao gồm sự gia tăng của đầu sỏ chính trị kinh doanh tại các nước như Nga, và phát triển xã hội và kinh tế disproportional. Cải cách chính trị đã bị thay đổi, một số quốc gia Đảng cộng sản vẫn có thể giữ cho mình quyền lực, chẳng hạn như Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa, trong khi đối với các quốc gia các đảng chính trị khác đã thành công. Nhiều tổ chức cộng sản và xã hội ở phương Tây tôn chỉ quay sang nền dân chủ xã hội. Các cảnh quan chính trị châu Âu đã quyết liệt thay đổi, với rất nhiều nước Đông Âu gia nhập NATO và hội nhập kinh tế mạnh mẽ hơn châu Âu và xã hội tiếp đó.

Bài chi tiết: Kết thúc của Chủ nghĩa Cộng sản tại Ba Lan (1989) Vào tháng Tư năm 1989, Phong trào Công đoàn Đoàn kết lại được hợp pháp hóa và được tham gia cuộc bầu cử quốc hội vào ngày 4 tháng 6 năm 1989 (bất ngờ, ngày hôm sau vụ đàn áp những người biểu tình Trung Quốc nửa đêm ở Thiên An Môn). Một trận động đất chính trị diễn ra. Chiến thắng Công đoàn đoàn kết vượt qua tất cả các dự đoán. Các ứng cử viên dành được tất cả các chỗ họ được phép cạnh tranh trong Hạ Viện, trong khi tại Thượng viện họ chiếm 99 trong số 100 ghế (với các ghế còn lại được thắng cử bởi một ứng cử viên độc lập). Đồng thời, nhiều ứng cử viên nổi bật của Đảng Cộng sản đã thất bại để đạt được ngay cả những số phiếu tối thiểu cần thiết để nắm bắt những ghế đã được dành riêng cho họ.

Một chính phủ Phi Cộng sản mới, lần đầu tiên của loại hình này ở các nước Khối Đông Âu, đã tuyên thệ nhậm chức vào văn phòng vào tháng Chín năm 1989.

Theo sau Ba Lan, Hungary đã tới để trở lại với một chính phủ không cộng sản. Mặc dù Hungary đã đạt được một số cải cách kinh tế lâu dài và tự do hóa chính trị giới hạn trong những năm 1980, cải cách chính chỉ xảy ra sau khi János Kádár làm Tổng Bí thư của Đảng Cộng sản năm 1988. Cùng năm đó, Quốc hội đã thông qua một "gói cải cách dân chủ", trong đó bao gồm đa nguyên, tự do hội họp, lập hội, và báo chí; một luật bầu cử mới, và sửa đổi một hiến pháp cấp tiến, và nhiều hoạt động khác.

Trong tháng mười năm 1989, Đảng Cộng Sản triệu tập đại hội cuối cùng của mình và sau đó tái thành lập trở thành Đảng Xã hội Hungary, mà vẫn còn tồn tại cho tới ngày nay (tên gọi là MSZP).Trong một phiên họp lịch sử từ 16 tháng mười - 20 tháng 10, Quốc hội đã thông qua luật cho phép bầu cử quốc hội đa đảng và một cuộc bầu cử tổng thống trực tiếp. Pháp luật về chuyển Hungary từ Cộng hòa Nhân dân thành Cộng hòa Hungary, đảm bảo nhân quyền và dân quyền, và tạo ra một cấu trúc thể chế đảm bảo phân chia quyền lực giữa các ngành tư pháp, lập pháp, và hành pháp của chính phủ. Hungary đề nghị quân đội Xô viết "về nhà." - Một ý tưởng đầu tiên được đề xuất bởi Viktor Orbán tại lễ tang chôn lại của Imre Nagy.

Sau khi biên giới cải cách đã được mở từ phía Hungary, ngày càng có nhiều người Đông Đức đã bắt đầu di cư sang Tây Đức thông qua biên giới của Hungary với nước Áo. Đến cuối tháng 9 năm 1989, hơn 30.000 người Đông Đức đã trốn thoát sang Tây Đức trước khi Đông Đức từ chối cho phép du lịch đến Hungary, để lại CSSR (Tiệp Khắc) là các nhà nước láng giềng duy nhất mà người Đông Đức có thể đi du lịch. Hàng ngàn người Đông Đức đã cố gắng để tiếp cận Tây Đức bằng cách chiếm các cơ sở ngoại giao ở thủ đô Đông Âu khác, đặc biệt là Đại sứ quán Prague, nơi hàng ngàn người cắm trại trong vườn lầy lội từ tháng Tám đến tháng Mười Một. Đông Đức đã đóng cửa biên giới với Tiệp Khắc (CSSR) vào đầu tháng Mười, từ đó cô lập mình khỏi tất cả các nước láng giềng. Do cơ hội cuối cùng để tẩu thoát đã bị đóng lại, những người Đông Đức bắt đầu cuộc biểu tình Ngày Thứ Hai. Hàng trăm ngàn người dân ở một số thành phố - đặc biệt là Leipzig - đã tham gia.

Sau khi các cuộc biểu tình ngày 02 Tháng Mười, lãnh đạo Đảng Thống nhất Xã hội Chủ nghĩa (SED) Erich Honecker đã ra lệnh bắn và giết cho quân đội [19] Đảng Cộng sản chuẩn bị một lực lượng cảnh sát rất lớn, dân quân, cảnh sát chìm (Stasi), và quân tác chiến và đã có tin đồn về một thảm sát Thiên An Môn nữa . [20]

Ngày 06 tháng 10 và 07 tháng mười, Gorbachev viếng thăm Đông Đức để đánh dấu kỷ niệm 40 năm nước Cộng hòa Dân chủ Đức, và thúc giục lãnh đạo Đông Đức chấp nhận cải cách. Một câu nói nổi tiếng của ông được đưa ra trong tiếng Đức là "Wer zu nhổ kommt, den bestraft das Leben" (Ai đã là quá muộn sẽ bị chết). Tuy nhiên, Erich Honecker vẫn chống đối cải cách, với chế độ của ông thậm chí còn đi xa hơn như cấm lưu hành các ấn phẩm của Liên Xô mà được xem như là phá hoại.

Đối mặt với tình trạng bất ổn dân sự đang diễn ra, phán quyết của Đảng Thống nhất Xã hội chủ nghĩa (SED) cho Honecker về vườn vào giữa tháng Mười, và thay thế ông ta bằng Egon Krenz. Ngoài ra, biên giới Tiệp Khắc đã được mở cửa trở lại, nhưng chính quyền Tiệp Khắc sớm để cho tất cả Đông Đức du lịch trực tiếp tới Tây Đức mà không có thêm thủ tục gì, do đó nâng phần mình của Bức màn sắt vào ngày 03 tháng 11. Không thể để ngăn chặn dòng người tị nạn tiếp theo với phương Tây thông qua Tiệp Khắc, chính quyền Đông Đức cuối cùng đầu hàng trước áp lực công chúng bằng cách cho phép các công dân Đông Đức vào Tây Berlin và Tây Đức trực tiếp, thông qua các điểm biên giới hiện tại , vào ngày 09 tháng 11, mà không cần phải thông báo với lính biên phòng canh biên giới. Kích hoạt bởi các ngôn từ thất thường của Günter Schabowski trong một cuộc họp báo truyền hình, nói rằng những thay đổi kế hoạch là "có hiệu lực ngay lập tức", hàng trăm ngàn người đã lợi dụng cơ hội, ngay sau mới điểm qua đã được mở trong các bức tường Berlin và dọc biên giới với Tây Đức. Đến tháng mười hai, Krenz đã được thay thế, và chế độ độc tài của Đảng Thống nhất Xã hội chủ nghĩa đã kết thúc. Điều này dẫn đến sự tăng tốc của quá trình cải cách ở Đông Đức đã kết thúc với sự thống nhất cuối cùng của Đông và Tây Đức có hiệu lực vào ngày 03 tháng mười 1990.

Sự sẵn sàng của điện Kremlin từ bỏ một đồng minh chiến lược quan trọng đánh dấu một sự thay đổi đầy kịch tính của một siêu cường Liên Xô và các mô hình thay đổi cơ bản trong quan hệ quốc tế, trước năm 1989 vẫn thống trị sự chia cắt Đông Tây Berlin.

Bài chi tiết:Cách mạng Nhung

Các "Cách mạng nhung" là một cuộc cách mạng bất bạo động ở Tiệp Khắc mà thấy việc lật đổ chính phủ Cộng sản. Vào ngày 17 tháng 11 năm 1989 (thứ sáu), cảnh sát chống bạo động đàn áp một cuộc biểu tình sinh viên hòa bình ở Prague. Sự kiện đó đã gây ra một loạt các cuộc biểu tình phổ biến từ tháng 19 đến cuối tháng Mười Hai. Đến ngày 20 tháng 11 số lượng người biểu tình hòa bình tập hợp tại Praha đã tăng lên từ 200.000 ngày hôm trước đến khoảng nửa triệu. Tổng Đình công “hai tiếng” gồm tất cả các công dân của Tiệp Khắc, được tổ chức vào ngày 27.

Với sự sụp đổ của các chính phủ cộng sản khác, và cuộc biểu tình đường phố ngày càng tăng, Đảng Cộng sản Tiệp Khắc công bố vào ngày 28 Tháng 11 rằng họ sẽ từ bỏ quyền lực và từ bỏ nhà nước độc đảng. Dây thép gai và chướng ngại vật khác đã được gỡ bỏ từ biên giới với Tây Đức và Áo vào đầu tháng mười hai. Ngày 10 Tháng 12, Chủ tịch Gustáv Husák bổ nhiệm chính phủ phi cộng sản đầu tiên ở Tiệp Khắc từ năm 1948, và từ chức. Alexander Dubček được bầu làm người phát ngôn của nghị viện liên bang vào ngày 28 và Václav Havel làm Tổng thống Tiệp Khắc vào ngày 29 Tháng Mười Hai 1989.

Trong tháng 6 năm 1990 Tiệp Khắc đã tổ chức cuộc bầu cử dân chủ đầu tiên kể từ năm 1946.

Bài chi tiết: Kết thúc của Chủ nghĩa Cộng sản ở Bulgaria (1989)

Ngày 10 tháng 11 1989 - một ngày sau khi Bức tường Berlin đã bị xâm phạm – nhà lãnh đạo lâu đời của Bulgaria Todor Zhivkov bị lật đổ bởi Bộ Chính trị. Moscow dường như chấp thuận việc thay đổi lãnh đạo, mặc dù danh tiếng của Zhivkov như là một đồng minh khuất phục của Liên Xô . Tuy nhiên, sự ra đi của Zhivkov là không đủ để đáp ứng các phong trào dân chủ đang phát triển. Cùng lúc đó tác động của chương trình cải cách của Mikhail Gorbachev tại Liên Xô đã được cảm thấy ở Bulgaria vào cuối thập niên 1980, những người Cộng sản, giống như lãnh đạo của họ, đã trở nên quá yếu ớt để chống lại những nhu cầu thay đổi lâu dài.

Trong Tháng Mười Một năm 1989 các cuộc biểu tình về các vấn đề sinh thái được tổ chức tại Sofia, và những sớm mở rộng vào một chiến dịch chung để cải cách chính trị. Đảng Cộng Sản đã phản ứng bằng cách khai trừ Zhivkov già yếu và thay thế ông ta bằng Petar Mladenov, nhưng điều này đã chỉ có một thời gian ổn định ngắn. Trong tháng 2 năm 1990 Đảng Cộng sản, buộc bởi cuộc biểu tình đường phố đã từ bỏ độc quyền của Đảng và vào tháng Sáu 1990, bầu cử tự do đầu tiên kể từ năm 1931 đã được tổ chức, thắng của Bungari Đảng Xã hội (tên mới của Đảng Cộng sản). Mặc dù Zhivkov phải đối mặt với phiên toà vào năm 1991, ông thoát khỏi số phận nghiệt ngã của đồng chí miền Bắc của mình, Tổng thống Rumani Nicolae Ceauşescu.

Hội nghị thượng đỉnh Malta bao gồm một cuộc họp giữa Tổng thống Mỹ George HW Bush và nhà lãnh đạo Liên Xô Mikhail Gorbachev, diễn ra khoảng 2-3 tháng mười hai, năm 1989, chỉ một vài tuần sau sự sụp đổ của Bức tường Berlin, trong đó hai bên chính thức kết thúc chiến tranh lạnh, một phần là kết quả của phong trào ủng hộ dân chủ rộng lớn. Đó là cuộc họp thứ hai của họ sau một cuộc họp trong đó có Tổng thống Ronald Reagan, tại New York vào tháng Mười Hai năm 1988.

Các bản tin vào thời gian này gọi Hội nghị thượng đỉnh Malta là quan trọng nhất kể từ năm 1945, khi Thủ tướng Anh Winston Churchill, thủ tướng Liên Xô Joseph Stalin và Tổng thống Mỹ Franklin D. Roosevelt đã nhất trí về một kế hoạch hậu chiến cho châu Âu tại Hội nghị Yalta.

Không giống như các nước Đông Âu, Romania đã không bao giờ trải qua bất cứ phong trào chống Stalin nào, nhưng đã được độc lập với sự thống trị của Liên Xô từ những năm 1960. Năm 1989 Tháng một, Ceauşescu, sau đó ở độ tuổi 71, được bầu lại thêm năm năm, lãnh đạo của Đảng Cộng sản Rumani, báo hiệu rằng ông dự định để vượt qua cuộc nổi dậy chống cộng sản đang càn quét phần còn lại của Đông Âu. Như Ceauşescu chuẩn bị để đi trên một chuyến thăm nhà nước Iran, Securitate của ông đã ra lệnh bắt giữ và lưu vong của một bộ trưởng địa phương nói tiếng Hungary, László Tőkés, ngày 16 tháng mười hai, vì vi phạm chế độ. Tőkés bị giam, nhưng chỉ sau khi nổ ra bạo loạn nghiêm trọng.Timisoara là thành phố đầu tiên phản ứng, ngày 16 tháng mười hai, và nó vẫn còn nổi loạn trong 5 ngày.

Trở về từ Iran, Ceauşescu ra lệnh cho một cuộc biểu tình quần chúng ủng hộ ông ở bên ngoài trụ sở đảng Cộng sản ở Bucharest. Tuy nhiên, thật bất ngờ, đám đông la ó khi ông nói. Sau khi biết sự cố xảy ra (cả hai từ Timisoara và từ Bucharest) từ các đài phát thanh phương Tây, những năm tháng của sự không hài lòng về sự đàn đã tồn tại trong dân Rumani và thậm chí giữa các thành phần trong chính phủ của Ceauşescu, và các cuộc biểu tình lan rộng trong cả nước.

Lúc đầu, các lực lượng an ninh của Ceauşescu tuân lệnh bắn người biểu tình, nhưng vào sáng ngày 22 Tháng 12, quân đội Rumani đột nhiên thay đổi bên. Quân đội xe tăng đã bắt đầu chuyển động hướng tới Uỷ Ban Trung ương với đám đông tràn ngập bên cạnh. Những người nổi loạn buộc mở cửa các cửa ra vào của tòa nhà Trung ương trong một nỗ lực để bắt Ceauşescu và vợ ông, Elena, nhưng họ đã trốn thoát qua một máy bay trực thăng đang chờ họ trên mái của tòa nhà. Các cuộc cách mạng dẫn đến 1104 người tử vong.

Vào ngày lễ Giáng Sinh, truyền hình Rumani cho thấy Ceauşescus phải đối mặt với một phiên xử vội vàng, và sau đó là tử hình. Một Hội đồng Mặt trận lâm thời cứu quốc đã tiếp nhận và công bố cuộc bầu cử cho tháng tư năm 1990. Các cuộc bầu cử đầu tiên đã được thực sự tổ chức vào ngày 20 Tháng Năm 1990.

Tại Cộng hoà xã hội chủ nghĩa nhân dân Albania, Enver Hoxha, người cai trị Albania trong bốn thập kỷ với bàn tay sắt, đã chết vào 11 Tháng Tư năm 1985. Năm 1989, các cuộc nổi dậy đầu tiên bắt đầu tại Shkodra và lây lan ra các thành phố khác. Cuối cùng, chế độ hiện hành đưa một số tự do hóa, bao gồm cả các biện pháp năm 1990 quy định quyền tự do đi du lịch nước ngoài. Những nỗ lực bắt đầu cải thiện quan hệ với thế giới bên ngoài. Tháng 3 năm 1991 cuộc bầu cử cho phép những người cộng sản trước đây nắm quyền, nhưng một cuộc tổng biểu tình và đối lập đô thị dẫn đến việc thành lập một nội các liên minh bao gồm cả phi cộng sản. Đảng cựu cộng sản Albania đã bị loại trong cuộc bầu cử tháng ba năm 1992, giữa lúc sự sụp đổ kinh tế và bất ổn xã hội.

Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Liên bang Nam Tư không phải là một phần của Khối hiệp ước Warsaw, nhưng theo đuổi phiên bản "cộng sản" riêng của mình theo Josip Broz Tito.Đó là một nhà nước đa sắc tộc, và những căng thẳng giữa các dân tộc đầu tiên leo thang với mùa xuân Croatia cái gọi là của 1970-71, một phong trào tự trị lớn hơn của Croatia, đã được dập tắt. Năm 1974 có thay đổi hiến pháp theo phân cấp một số các quyền hạn của liên bang cho các nước cộng hòa thành phần và các tỉnh. Sau cái chết của Tito vào năm 1980 đã tăng căng thẳng sắc tộc, đầu tiên Kosovo cộng đồng đa số tiếng Albania . Trong cuối những năm 1980 lãnh đạo Serbia Slobodan Milošević sử dụng cuộc khủng hoảng Kosovo để thúc đẩy tăng chủ nghĩa dân tộc Serbia và cố gắng để củng cố và thống trị đất nước, xa lánh các nhóm dân tộc khác.

Song song với quá trình này, Slovenia đã chứng kiến một chính sách tự do hóa dần dần từ năm 1984, không giống như các Perestroika của Liên Xô. Điều này gây căng thẳng giữa các Liên minh Cộng sản của Slovenia ở một bên, và Trung ương Đảng và Quân đội Liên bang Nam Tư ở phía bên kia. Vào giữa tháng năm 1988, Liên minh nông dân của Slovenia đã được tổ chức như tổ chức chính trị đầu tiên phi cộng sản trong nước. Sau đó trong cùng một tháng, quân đội Nam Tư bị bắt giữ bốn nhà báo của tạp chí Mladina, kết án họ là tiết lộ bí mật nhà nước. Phiên toà Ljubljana gây ra cuộc biểu tình quần chúng ở Ljubljana, các thành phố của Slovenia khác. Ủy ban Bảo vệ nhân quyền được thành lập như là nền tảng của tất cả phong trào chính trị Phi Cộng sản. Đến đầu năm 1989, một số đảng phái chính trị chống Cộng sản đã được công khai hoạt động, thách thức quyền bá chủ của Đảng cộng sản Slovenia. Ngay sau đó, Đảng Cộng sản Slovenia, dưới áp lực của xã hội dân sự của mình, bước vào trong cuộc xung đột với các lãnh đạo Cộng sản Serbia.

Vào tháng Giêng năm 1990, Đại hội bất thường của Liên đoàn của Cộng sản Nam Tư đã được triệu tập để giải quyết các tranh chấp giữa các bên độc lập. Ở thế thiểu số, những người Cộng sản Slovenia rời bỏ Quốc hội, do đó trên thực tế mang đến sự kết thúc Đảng Cộng sản Nam Tư. Đảng Cộng Sản Slovenia đã được theo bởi những người Croatia. Cả hai bên của hai nước cộng hòa miền Tây đàm phán tự do bầu cử đa đảng với các phong trào đối lập của riêng mình.

Vào mùa xuân năm 1990, trình diễn dân chủ và chống Nam Tư liên minh đã giành được cuộc bầu cử tại Slovenia, trong khi các cuộc bầu cử Croatia đã chứng kiến chiến thắng của những người theo chủ nghĩa dân tộc. Các kết quả đã được nhiều cân bằng hơn ở Bosnia và Herzegovina và Macedonia, trong khi các cuộc bầu cử quốc hội và tổng thống ở Serbia và Montenegro hợp nhất sức mạnh của Milošević và những người ủng hộ ông ta. Cuộc bầu cử tự do vào mức độ liên bang đã không bao giờ thực hiện. Thay vào đó, các lãnh đạo Slovenia và Croatia bắt đầu chuẩn bị kế hoạch ly khai khỏi liên bang.

Leo thang căng thẳng sắc tộc và quốc gia đã dẫn tới các cuộc chiến tranh Nam Tư và độc lập của các (liên bang) các đơn vị thành phần, trình tự thời gian:

• Slovenia (25 tháng 6 1991)
• Croatia (25 tháng 6 năm 1991)
• Cộng hòa Macedonia (Ngày 08 tháng chín năm 1991)
• Bosnia và Herzegovina (Ngày 01 tháng 3 năm 1992)
• Serbia và Montenegro (2 công đoàn nhà nước từ 1992-2006). Montenegro tuyên bố độc lập vào ngày 03 tháng 6 năm 2006, trong khi Serbia tuyên bố thừa kế của mình cho các công đoàn như là một nhà nước độc lập vào ngày 05 tháng 6 2006.
• Kosovo (ngày 17 tháng 2 năm 2008, một phần được công nhận)